ΜΑΘΑΙΝΩ ΤΙΣ ΝΟΤΕΣ ΣΤΟ ΠΕΝΤΑΓΡΑΜΜΟ

1.Διδακτικός στόχος:

• ·        Να γνωρίσουν ακουστικά και να μπορούν να διαχωρίσουν τους ψηλούς και χαμηλούς ήχους.
• ·        Να έρθουν σε μια πρώτη επαφή με το πεντάγραμμο και το κλειδί του ΣΟΛ.
• ·        Να μάθουν να ονομάζουν τις νότες.
• ·        Να μπορούν να συνδέουν κάθε νότα με συγκεκριμένο χρώμα.
• ·        Να ξεχωρίζουν τις γραμμές από τα διαστήματα και να μπορούν να αναγνωρίζουν τις νότες πάνω στο πεντάγραμμο.

2.Σκοπός:

• ·        Να γίνει ορισμός της λέξης «νότα».
• ·        Οι μαθητές να καταστούν ικανοί να κατανοήσουν τη χρησιμότητα του γραπτού κώδικα σε μια «γλώσσα».
• ·        Να μπορούν να αναγνωρίσουν ήχους και να τους διαφοροποιήσουν ανάλογα με το τονικό τους ύψος.
• ·        Να γίνει γνωριμία με τη μουσική σημειογραφία.

3.Διδακτική προσέγγιση:

• ·  Άτυπη μουσική εκπαίδευση (μουσικοκινητικές δραστηριότητες, μουσικά παιχνίδια).
• ·      Τυπική μουσική εκπαίδευση (πεντάγραμμο, κλειδί ΣΟΛ και αναγνώριση νοτών πάνω σε αυτό).

4.Διαθεματική προσέγγιση:

·        Σύνδεση με το μάθημα της γλώσσας, των εικαστικών, της φυσικής αγωγής.

5 .Μέσα διδασκαλίας-υλικά:

• ·        Πιάνο ή αρμόνιο
• ·        Πίνακας και μαρκαδόρος
• ·        Καρτέλες με διαφορετικά χρώματα
• ·        προτζέκτορας
• ·    Boomwhackers ή Μεταλλόφωνα και Ξυλόφωνα σε περίπτωση που δεν υπάρχουν.

6.Δομή μαθήματος:

Δραστηριότητα 1^η: Ο εκπαιδευτικός ξεκινά μια συζήτηση με τους μαθητές για το τι μπορεί να σημαίνει η λέξη «νότα» και ποιες διαφορετικές σημασίες μπορούμε να της δώσουμε, π.χ. νότα αισιοδοξίας, μουσική νότα κ.τ.λ. Στη συνέχεια τους εξηγεί ότι η Μουσική είναι μια διεθνής γλώσσα την οποία μπορούν να ακούσουν και να καταλάβουν όλοι οι άνθρωποι πάνω στη γη.

Δραστηριότητα 2^η: Ο εκπαιδευτικός ξεκινά την εκμάθηση του τραγουδιού «ΝΤΟ ΡΕ ΜΙ» (Do-re-mi – R. Rodgers / O. Hammerstein , Μουσικό Ανθολόγιο Α’ – ΣΤ’ Δημοτικού Βιβλίο Δασκάλου σελ. 156), από το μιούζικαλ «The sound of music» (Για πλήρες σχέδιο μαθήματος πατήστε εδώ: Η ΜΕΛΩΔΙΑ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ). Μέσα από το τραγούδι οι μαθητές έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με τα ονόματα των νοτών. Στη συνέχεια και αφού οι μαθητές έχουν μάθει αρκετά καλά το τραγούδι (ιδανικά να το έχουν αποστηθίσει), ο εκπαιδευτικός τους επιδεικνύει τις φωνομιμικές χειρονομίες που αντιστοιχούν σε κάθε νότα (σύστημα Kodaly). Οι μαθητές τραγουδούν και συγχρόνως χρησιμοποιούν τις χειρονομίες ανάλογα με τη νότα που τραγουδούν.

Δραστηριότητα 3^η: Ο εκπαιδευτικός μοιράζει σε όλους τους μαθητές από ένα Boomwhacker της διατονικής κλίμακας του ΝΤΟ. Παίζουν με τη σειρά έτσι ώστε να ακουστούν όλες οι νότες τις κλίμακας. Συνδέουμε με αυτό τον τρόπο κάθε νότα και με ένα διαφορετικό χρώμα (ΝΤΟ = κόκκινο, ΡΕ = πορτοκαλι, ΜΙ = κίτρινο, ΦΑ = λαχανί, ΣΟΛ = πράσινο, ΛΑ = μωβ, ΣΙ = ροζ). Συγχρόνως γίνεται άμεση σύνδεση με τις έννοιες τονικό ύψος και μέγεθος, χαμηλά = μεγάλο σε μέγεθος boomwhacker και ψηλά = μικρό σε μέγεθος boomwhacker. Στη συνέχεια τραγουδούν για μια ακόμα φορά το τραγούδι «ΝΤΟ ΡΕ ΜΙ» και συγχρόνως κάθε φορά που ακούγεται μια νότα τότε παίζουν και το αντίστοιχο boomwhacker.

Δραστηριότητα 4^η: Ο εκπαιδευτικός ετοιμάζει καρτέλες με χρώματα αντίστοιχες με αυτές των boomwhacker, τις κολλάει στον πίνακα ή τις τοποθετεί στο πάτωμα και καλεί τους μαθητές να παίξουν, έτσι ώστε να αποκαλυφθεί μια μελωδία από ένα γνωστό σε αυτά τραγούδι π.χ. «Φεγγαράκι μου λαμπρό». Εναλλακτικά αν η τάξη διαθέτει προτζέκτορα μπορεί να γίνει προβολή της παρακάτω εικόνας. Με αυτό τον τρόπο εισάγεται και η γραφική παρτιτούρα στη ρουτίνα των δραστηριοτήτων της τάξης

Δραστηριότητα 5^η:

        i.            Ο εκπαιδευτικός σχεδιάζει στον πίνακα ένα πεντάγραμμο και τους ρωτάει πια είναι η έννοια της λέξης αυτής και από ποιες δυο λέξεις σχηματίζεται. Αναφέρει ότι οι νότες κάθονται πάνω στις γραμμές, όπως τα πουλιά κάθονται στα καλώδια της ΔΕΗ, ενώ ανάμεσα στις γραμμές είναι τα διαστήματα, όπου οι νότες βολεύονται όπως οι ιπτάμενοι δίσκοι στο διάστημα. Επισημαίνει ότι οι γραμμές είναι 5 και τα διαστήματα 4 και δεν πρέπει ποτέ να ξεχνούν ότι μετράμε πάντα από κάτω προς τα πάνω, παραλληλίζοντάς τα με τους ορόφους μια πολυκατοικίας.

       ii.            Στη συνέχεια αναφέρεται στο κλειδί του ΣΟΛ, ξεκινώντας μια κουβέντα για τις πόρτες που έχουν όλες κλειδιά. Έτσι και το κλειδί του ΣΟΛ ανοίγει την πόρτα του σπιτιού της μουσικής, χωρίς αυτό δεν μπορούμε να γράψουμε νότες στο πεντάγραμμό.

      iii.            Έπειτα αν δεν υπάρχει προτζέκτορας για να γίνει προβολή των παρακάτω εικόνων, ο εκπαιδευτικός σχεδιάζει δύο πεντάγραμμα (στο ίδιο ύψος). Στο πρώτο πεντάγραμμο τοποθετεί στις πέντε γραμμές χρωματιστές καρτέλες και οι μαθητές μαθαίνουν σαν ποίημα το ΜΙ ΣΟΛ ΣΙ ΡΕ ΦΑ. Έπειτα στο δεύτερο τοποθετεί χρωματιστές καρτέλες στα διαστήματα και οι μαθητές μαθαίνουν σαν ποίημα το ΦΑ ΛΑ ΝΤΟ ΜΙ. Είναι επίσης δόκιμο οι πέντε γραμμές του πενταγράμμου να συσχετιστούν με τα πέντε δάκτυλα του χεριού και το κενό ανάμεσά τους ως διαστήματα.

      iv.      Στο τέλος ο εκπαιδευτικός αφαιρεί καρτέλες και ρωτάει ποια νότα λείπει ή αντιστρέφοντάς το παιχνίδι, τους ρωτάει π.χ. ποια νότα γράφουμε στο 3^ο διάστημα κ.τ.λ.

      v.            Σε ένα τρίτο πεντάγραμμο ο εκπαιδευτικός σημειώνει την κλίμακα του ΝΤΟ και (με τις καρτέλες ή με έναν μαρκαδόρο) τους ρωτάει τι παρατηρούν. Μετά από τις απαντήσεις που θα δώσουν, ο εκπαιδευτικός αναφέρει ότι μπορούμε να γράψουμε νότες και πάνω και κάτω από το πεντάγραμμο, όπως η νότα ΡΕ και με λίγη βοήθεια που παίρνουμε από τις βοηθητικές γραμμές όπως η νότα ΝΤΟ. Τέλος τραγουδούν την κλίμακα του ΝΤΟ και συγχρόνως γίνεται υπενθύμιση των φωνομιμικών χειρονομιών που διδάχθηκαν στη 2^η δραστηριότητα.

Δραστηριότητα 6^η: Εν είδει άτυπης αξιολόγησης ο εκπαιδευτικός παίζει το παιχνίδι της μουσικής σκυταλοδρομίας (παραλλαγή). Πριν ξεκινήσει το παιχνίδι καλό είναι να γίνει υπενθύμιση του ΜΙ ΣΟΛ ΣΙ ΡΕ ΦΑ (γραμμές) και ΦΑ ΛΑ ΝΤΟ ΜΙ (διαστήματα).

        i.            Ο εκπαιδευτικός φτιάχνει στο πάτωμα ένα μεγάλο πεντάγραμμο και ένα κλειδί του ΣΟΛ από χαρτοταινία. Στην άλλη άκρη της αίθουσας σηματοδοτεί (με χαρτοταινία) τα σημεία εκκίνησης των μαθητών (αν δεν υπάρχει αρκετός χώρος στην αίθουσα τα σημεία εκκίνησης μπορούν να παραλειφθούν).

          ii.            Οι μαθητές χωρίζονται σε 2 – 3 ομάδες (ανάλογα με το μέγεθος του τμήματος). Ο πρώτος μαθητής από κάθε ομάδα βρίσκεται πίσω από το σημείο εκκίνησης. Ο εκπαιδευτικός λέει το όνομα μιας νότας και οι μαθητές πρέπει να τρέξουν και να σταματήσουν εκεί που θεωρούν ότι είναι ή σωστή θέση της στο πεντάγραμμο. Αν όλοι έχουν βρει τη σωστή απάντηση τότε ο μαθητής που έφτασε πρώτος κερδίζει πόντο για την ομάδα του. Σε κάθε γύρο εναλλάσσονται οι μαθητές.

       iii.            Σε πρώτη φάση γίνεται διαχωρισμός των γύρων π.χ. στους πρώτους 2 γύρους ο εκπαιδευτικός φωνάζει μόνο νότες στις γραμμές του πενταγράμμου και στους επόμενους 2, φωνάζει μόνο νότες στα διαστήματα. Στη συνέχεια και αφού οι μαθητές εντοπίζουν με άνεση τη θέση των νοτών, μπορεί να κάνει ένα συνδυασμό από νότες σε γραμμές και διαστήματα.

6. Αξιολόγηση

Στο τέλος της διδακτικής αυτής ενότητας οι μαθητές θα πρέπει:

• ·        Να μπορούν να διακρίνουν τις διαφορετικές σημασίες της λέξης νότας.
• ·        Να είναι ικανοί να αναγνωρίζουν το τονικό ύψος ενός φθόγγου.
• ·        Να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν οπτικά το πεντάγραμμο και το κλειδί του ΣΟΛ.
• ·        Να μπορούν να παίξουν ένα μουσικό κομμάτι διαβάζοντας μια γραφική παρτιτούρα.

Σημείωση: Το παραπάνω σχέδιο μαθήματος δημιουργήθηκε σε μια συνάντηση εκπαιδευτικών Μουσικής, που διοργανώθηκε από το σχολικό σύμβουλο  Κωνσταντίνο Δροσουλάκη, (http://sxolikossimvoulosmousikon.weebly.com/)