Repost: Η Συμφωνία του Νέου Κόσμου

Η Συμφωνία του Νέου Κόσμου

Προβλεπόμενη διάρκεια: 1 διδακτική ώρα 

Υλικά: πιάνο ή αρμόνιο, audio CD Μουσικής με τη Συμφωνία αρ.9 του Dvořák, CD Player, H/Y με ηχεία και βιντεοπροβολέα. 

ΟΡΓΑΝΩΤΗΣ 1ος : Προσεγγίζω και κατανοώ τις έννοιες και τα βασικά στοιχεία της μουσικής 1.6. Ηχόχρωμα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ 

Το 1892 ο τσέχος συνθέτης Αντονίν Ντβόρζακ (1841 - 1904) βρέθηκε στη Νέα Υόρκη για να αναλάβει τη διεύθυνση του Εθνικού Ωδείου της Νέας Υόρκης. Εκεί μελετά με ε νδιαφέρον τη μουσική των Ινδιάνων και των αφροαμερικανών. Προφητικά, δηλώΝει ότι είναι πεπεισμένος ότι η μελλοντική μουσική αυτής της χώρας θα προέλθει από τις μελωδίες των νέγρων. Το 1893 συνθέτει τη Συμφωνία αρ. 9 (Συμφωνία του Νέου Κόσμου) στη Μι ελάσσονα που γνωρίζει μεγάλη επιτυχία κι αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο δημοφιλή έργα συμφωνικής μουσικής. Σε μια συνέντευξή του σε εφημερίδα της Νέας Υόρκης δήλωσε ότι έγραψε τα δικά του θέματα κι ενσωμάτωσε σε αυτά χαρακτηριστικά της μουσικής των Ινδιάνων, χρησιμοποιώντας τα θέματά της ως μοτίβα». 

Η Συμφωνία του Νέου Κόσμου αποτελείται από τα εξής μέρη: Ι. Adagio - Allegro molto II. Largo III. Scherzo: Molto Vivace - Poco Sostenuto IV. Allegro con fuoco

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ- ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ 

1. Μεθοδολογία της Διδασκαλίας 

Το μάθημα έχει διερευνητικό χαρακτήρα και στηρίζεται σε διαδικασίες συμμετοχικής κι ενεργητικής μάθησης (ενεργητική ακρόαση μουσικής – μουσική εκτέλεση). Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι καθοδηγητικός και βοηθητικός. 

2. Στόχοι 

Οι μαθητές επιδιώκεται: 

- Να διακρίνουν το ηχόχρωμα των μουσικών οργάνων της συμφωνικής ορχήστρας 

-Να μπορούν να διακρίνουν κατά την ακρόαση ενός μουσικού έργου τα δομικά κι εκφραστικά στοιχεία του και να παρακολουθούν την εξέλιξή τους σε όλη τη διάρκειά του. 

- Να ακροαστούν με ευαισθησία ένα έργο λόγιας δυτικής μουσικής, να εκφραστούν μέσα από αυτό και να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματά τους 

3. Αφόρμηση 

Ο εκπαιδευτικός μοιράζει στους μαθητές φυλλάδιο που περιλαμβάνει: 

α) δυο εξώφυλλα δίσκων με ηχογραφήσεις της Συμφωνίας του Νέου Κόσμου του Α.Ντβόρζακ, όπου το ένα απεικονίζει δυο αφροαμερικανούς που βρίσκονται στις όχθες ενός ποταμού το 19ο αιώνα στην Αμερική και παίζουν μουσική (φυσαρμόνικα) και τραγουδούν και το άλλο απεικονίζει γλυπτά -αγάλματα Ινδιάνων της Αμερικής και 

β) ένα «χάρτη ακρόασης του τέταρτου μέρους» της Συμφωνίας του Νέου Κόσμου που περιλαμβάνει -μεταξύ άλλων -εικόνες των μουσικών οργάνων της συμφωνικής ορχήστρας που κάθε φορά «πρωταγωνιστούν» κατά τη διάρκεια του έργου. 

Ο εκπαιδευτικός εξηγεί εν συντομία τι είναι η Συμφωνία στη μουσική και ρωτά τους μαθητές γιατί πιστεύουν ότι η συγκεκριμένη μπορεί να ονομάστηκε «Συμφωνία του Νέου Κόσμου». Εξιστορεί συνοπτικά πως ο συνθέτης Α.Ντβόρζακ (1841-1904) βρέθηκε στη Νέα Υόρκη το 1892, μελέτησε με θαυμασμό την παραδοσιακή μουσική των αφροαμερικανών και των γηγενών Ινδιάνων της Αμερικής και δημιούργησε για τη Συμφωνία του Νέου Κόσμου μελωδίες εμπνευσμένες από τις μουσικές αυτές. 

4. Ανάπτυξη 

4.1- Εκμάθηση-Εκτέλεση θέματος 

● Ο εκπαιδευτικός εκτελεί στο πιάνο το κυρίως θέμα (1ο Θέμα) από το 4 ο Μέρος Allegro con fuoco της Συμφωνίας του Νέου Κόσμου.

Γράφει στον πίνακα τη διαδοχή των φθόγγων του με τα ονόματά τους χαμηλά ή ψηλά, σύμφωνα με το τονικό τους ύψος π.χ. σολ φα φα μι μι μι⁄μι μι ρε ρε σι κ.ο.κ. Οι μαθητές τραγουδούν σε νότες τη μελωδία ώστε να μπορούν να το ανακαλέσουν στην ακουστική τους μνήμη και να το διακρίνουν κατά τη διάρκειας ακρόασης του έργου που θα ακολουθήσει. (ο μελωδικός ρυθμός εκτελείται με τη βοήθεια της ακουστικής μνήμης των μαθητών.

4.2  Ενεργητική ακρόαση- χρήση Τ.Π.Ε 

Ο εκπαιδευτικός αναζητεί στο Διαδίκτυο κινηματογραφημένη εκτέλεση του έργου από συμφωνική ορχήστρα υψηλού επιπέδου.

Οι μαθητές παρακολουθούν την εκτέλεση του έργου ακολουθώντας το «χάρτη ακρόασης» και διακρίνουν ειδικότερα το 1ο θέμα του έργου αλλά και το 2ο. Παρατηρούν ποια όργανα το εκτελούν κάθε φορά, το ηχόχρωμά τους, τον τρόπο εκτέλεσής τους κι επισημαίνουν καταστάσεις και μεταβολές στη δυναμική και τη ρυθμική αγωγή. Ο εκπαιδευτικός εξηγεί με απλό τρόπο τι είναι η τρίλια, το pizzicato και η coda. Ακόμη παίζει στο πιάνο τη Μι ελάσσονα και στη συνέχεια τη Μι μείζονα συγχορδία ώστε να συνειδητοποιήσουν τη μετατροπία στο τέλος του έργου. 

4.3 Ενεργητική ακρόαση 

Ακολουθεί ενεργητική ακρόαση του έργου, χωρίς την παρακολούθηση της ταινίας και οι μαθητές συμπληρώνουν φυλλάδιο εργασίας που τους δίνεται από τον εκπαιδευτικό. 

Ομαδοσυνεργατική ή εταιρική προσέγγιση 

● Για να ενισχυθεί η συγκέντρωση κα το ενδιαφέρον των μαθητών κατά την ακρόαση, η συμπλήρωση του φυλλαδίου εργασίας μπορεί να γίνει ομαδοσυνεργατικά όπου οι μαθητές σε ομάδες 4 μελών ή κατά ζευγάρια συνεργάζονται από κοινού για τη συμπλήρωση του. 

5. Εναλλακτική πρόταση διδασκαλίας 

● Οι μαθητές μπορούν να προσεγγίσουν αρχικά το μουσικό έργο με δραστηριότητα ενεργητικής ακρόασης που θα περιλαμβάνει τη «δημιουργική γραφή» (creative writing). Καθώς ακούν το έργο κλείνουν τα μάτια τους και με οδηγό τη φαντασία και συναισθήματα που τους δημιουργεί η μουσική γράφουν μια ιστορία ή περιγράφουν μια σκηνή που θα ταίριαζε σε μια κινηματογραφική ταινία με τη μουσική αυτή. 

Στη συνέχεια μπορεί να ακολουθήσει η ακρόαση του έργου με βάση το εκπαιδευτικό φυλλάδιο, όπως αναλύθηκε παραπάνω (4.2). 

Ομαδοσυνεργατική ή εταιρική προσέγγιση 

Η δραστηριότητα ενεργητικής ακρόασης-δημιουργικής γραφής μπορεί επίσης να γίνει εταιρικά ή ομαδοσυνεργατικά για να ενθαρρυνθούν στην έκφραση και τη συνακόλουθη ακρόαση μαθητές που δεν έχουν κατέχουν καλά την ελληνική γλώσσα ή μαθητές που παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες κατά τη γραφή. 

●Παρατίθεται ενδεικτικό εκπαιδευτικό φυλλάδιο που μπορεί να δοθεί στους μαθητές: 

6. Εργαλεία διαφοροποιημένης διδασκαλίας 

Η διδασκαλία μπορεί να διαφοροποιηθεί σύμφωνα με τη μαθησιακή ετοιμότητα των μαθητών, το ενδιαφέρον τους και το μαθησιακό τους προφίλ. Έτσι, στη συγκεκριμένη διδακτική πρόταση μπορεί να υπάρξει: 

Α) Διαφοροποίηση ως προς το περιεχόμενο - το φυλλάδιο που παρατίθεται παραπάνω ενδεικτικά περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία που αφορούν την αναλυτική ακρόαση του έργου. Ο εκπαιδευτικός γνωρίζοντας τους μαθητές της τάξης του και τις ανάγκες τους καθορίζει μια ειδικότερη στοχοθεσία και διαφοροποιεί τη μορφοποίηση του φυλλαδίου επιλέγοντας π.χ. την παράθέση μόνο ορισμένων στοιχείων στο φυλλάδιο ώστε οι μαθητές να συμπληρώσουν οι ίδιοι τα υπόλοιπα. Ακόμη, μπορεί να έχει προετοιμάσει διαφορετικά φυλλάδια που ζητούν την παρατήρηση δεδομένων στοιχείων κατά την ακρόαση και να τα μοιράσει σε διαφορετικές ομάδες μαθητών για να εργαστούν π.χ. φυλλάδιο εργασίας που προσανατολίζεται στον εντοπισμό του ηχοχρώματος των οργάνων που εκτελούν το κυρίως θέμα του έργου, φυλλάδιο εργασίας που ζητά περιγραφή των καταστάσεων και μεταβολών της δυναμικής αγωγής κι αναφορά στα συναισθήματα που δημιούργησε υποκειμενικά η μουσική, κ.ά. 

Το εκπαιδευτικό φυλλάδιο μπορεί ακόμη να αφορά όλο το τέταρτο μέρος της Συμφωνίας ή μόνο μέρος του, ώστε οι μαθητές στη συνέχεια να αφεθούν να αυτενεργήσουν και να εκφραστούν ελεύθερα κατά τη διάρκεια ακρόασης του υπόλοιπου έργου, π.χ. «παίζοντας» το ρόλο του μαέστρου ή των μουσικών της ορχήστρας που παίζουν όργανα κ.ά. 

Για τους μαθητές που δεν έχουν τη δεξιότητα ακρόασης ανεπτυγμένη, κατά τη διαφοροποίηση στο περιεχόμενο του φυλλαδίου, χρήσιμο θα ήταν να υπάρχουν ως δεδομένα τα χαρακτηριστικά σημεία του έργου, δηλαδή αναγνωρίσιμοι ακουστικά «σταθμοί» του χάρτη ακρόασης, ώστε οι μαθητές αυτοί να μπορούν να προσανατολιστούν σε ποιο σημείο του έργου βρίσκονται κάθε φορά π.χ. να δίνεται σε δεδομένα σημεία ως στοιχείο το κυρίως θέμα και ποιο ή ποια όργανα το αποδίδουν. 

 Ακόμη, για τους μαθητές που έχουν ανεπτυγμένες δεξιότητες ακρόασης και κριτικής ανάλυσης, χρήσιμο είναι να υπάρχουν και πιο σύνθετες ερωτήσεις που απαιτούν πιο «λεπτή» διάκριση των στοιχείων και των εννοιών της μουσικής ώστε να κινητοποιηθεί το ενδιαφέρον τους και να αναπτύξουν ακόμη περισσότερο τις ικανότητές τους π.χ. αν παρατήρησαν κάτι ιδιαίτερο στο τέλος του έργου και με ποιον τρόπο πιστεύουν ότι αυτό επιτεύχθηκε; (στο τέλος της κορύφωσης -με την οποία τελειώνει το τέταρτο μέρος- η τελευταία συγχορδία της συμφωνίας «χάνεται στο πουθενά»…). 

Παρατίθεται παρακάτω ενδεικτικό φυλλάδιο εργασίας, όπως μετασχηματίστηκε από το «χάρτη ακρόασης» και το οποίο στοχεύει κυρίως στην παρατήρηση του ηχοχρώματος κι αντίστοιχα των μουσικών οργάνων που πρωταγωνιστούν κατά τη διάρκεια της αρχής του έργου. Πρόκειται για φυλλάδιο απαιτήσεων μέσης δυσκολίας. (Για τους πιο αδύναμους μαθητές μπορούν εδώ να προστεθούν βοηθητικά στοιχεία, όπως π.χ. ένα βοηθητικό πλαίσιο με τα ονόματα των μουσικών οργάνων και τις αντίστοιχες εικόνες τους κ.ά.)

Ο εκπαιδευτικός μπορεί τέλος να θέσει και πιο σύνθετα ζητήματα κριτικής σκέψης κι αξιολόγησης, ρωτώντας τους μαθητές π.χ.: 

- τι παρατηρούν στο σημείο όπου τα έγχορδα παίζουν με pizzicato (τα μέλη της οικογένειας παίζουν διαδοχικά κατά σειρά μεγέθους: πρώτα τα βιολιά, μετά οι βιόλες, έπειτα τα βιολοντσέλα και τέλος τα κοντραμπάσα) 

- αν κάνουν ένα ταξίδι «πίσω» στο χρόνο, στην Αμερική του τέλους του 19ου σε μια κοινωνία διακρίσεων και προκαταλήψεων σε βάρος των Ινδιάνων και των αφροαμερικανών, ποια μπορεί να είναι η σημασία του μουσικού αυτού έργου την εποχή εκείνη καθώς ο συνθέτης ενσωμάτωσε σε αυτό μουσικά στοιχεία των δυο αυτών πολιτισμών; 

- τι μήνυμα μπορεί να θέλει να δώσει το εξώφυλλο του δίσκου (στο φυλλάδιο εργασίας τους) και πως μπορεί σχετίζεται με τη Συμφωνία του Νέου Κόσμου;

7. Σύνδεση με τα σχολικά εγχειρίδια Μουσικής και το υποστηρικτικό υλικό του μαθήματος 

Η διδακτική πρόταση συνδέεται με το Διδακτικό Πακέτο «Μουσική Ε΄Δημοτικού» Βιβλίο Μαθητή -Τετράδιο Εργασιών-Βιβλίο Εκπαιδευτικού (Αποστολίδου Κ., Ζεπάτου Χ., ΟΕΔΒ 2007) Κεφ. 10 «Πρόβα Συμφωνικής Ορχήστρας» και Κεφ.18 «Θέμα και Παραλλαγές», με το Διδακτικό Πακέτο «Μουσική Στ΄ Δημοτικού» Βιβλίο Μαθητή -Τετράδιο Εργασιών-Βιβλίο Εκπαιδευτικού (Θεοδωρακοπούλου Μ., Παπαντώνης Γρ., Παρασκευοπούλου Χ.-Α., Σπετσιώτης Ι., ΟΕΔΒ 2007) Κεφ. 5 «Η μουσική εμψυχώνει» και Κεφ.15 «Χτίζοντας…τη μουσική». και με το Εκπαιδευτικό λογισμικό «Εμμέλεια». (Αναστασιάδη, Ε. κ.ά.) Εκπαιδευτικό Λογισμικό (CD-ROM). Μουσική Α΄-ΣΤ΄Δημοτικού. ΟΕΔΒ. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στη διεύθυνση: Ηχογραφημένα αποσπάσματα μουσικών οργάνων της συμφωνικής ορχήστρας καθώς και έργα συμφωνικής μουσικής περιλαμβάνονται στα Audio CD Δημοτικού. 

8. Διασύνδεση με άλλα μαθήματα 

Το περιεχόμενο της Διδακτικής Πρότασης συνδέεται με τη Γλώσσα (περιγραφική ανάλυση της μουσικής), τη Γεωγραφία (τόπος καταγωγής αφροαμερικανών και Ινδιάνων) και την Ιστορία (φυλετικές διακρίσεις στην Αμερική). Ακόμη, μπορεί να ενταχθεί στο πλαίσιο ενός Σχεδίου Εργασίας με θέμα «Τα μουσικά όργανα ή «Μεγάλοι συνθέτες» κ.ά. και να συνδεθεί με ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα άτυπης εκπαίδευσης (π.χ. «Η Καμεράτα πάει σχολείο», «Κυριακάτικα Πρωϊνά» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών κ.ά) που θα περιλαμβάνει παρακολούθηση ζωντανής συναυλίας συμφωνικής ορχήστρας ή μουσικής με όργανα συμφωνικής ορχήστρας, εκτός ή εντός σχολείου.

9. Αξιολόγηση 

● Η διδακτική πρόταση «Συμφωνία του Νέου Κόσμου» μπορεί να λειτουργήσει με δύο τρόπους 

α) ως το τελικό αποτέλέσμα προηγούμενων διδασκαλιών που μπορεί να έχουν ως περιεχόμενα π.χ. την εισαγωγή των μαθητών στα όργανα της συμφωνικής ορχήστρας και τη βιωματική προσέγγιση του ιδιαίτερου ηχοχρώματος κάθε οργάνου, την έννοια της δομής στη μουσική κ.ά.∙ εδώ η αξιολόγηση θα εστιαστεί ειδικότερα στην ικανότητα μεταφοράς και χρήσης της μάθησης σε μια διαφορετική κατάσταση και 

β) ως αυτόνομη διδασκαλία που εισάγει τη νέα γνώση μέσω της άμεσης μεταφοράς της σε μια συγκεκριμένη εφαρμογή ∙ κι εδώ η αξιολόγηση θα εστιαστεί τόσο την κατανόηση των νέων εννοιών και των οργανωμένων πληροφοριών όσο και την εφαρμογή και χρήση της νέας γνώσης σε μια δεδομένη κατάσταση. 

Η πρώτη λειτουργία προϋποθέτει τη διαμορφωτική αξιολόγηση σε προηγούμενες διδασκαλίες κατά την εισαγωγή των νέων εννοιών και τη βιωματική προσέγγιση της γνώσης και δίνει τη δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να διαφοροποιήσει αντίστοιχα τη διδασκαλία και τον τρόπο αξιολόγησης του τελικού αποτελέσματος της μάθησης στη διδακτική πρόταση που ακολουθεί. Ακόμη, καθώς προχωρά από το απλό (εισαγωγή γνώσεων-βιωματική προσέγγιση εννοιών) στο σύνθετο (εφαρμογή της γνώσης σε μια νέα κατάσταση) μπορεί να εφαρμοστεί γενικότερα σε μαθητές με λιγότερο ανεπτυγμένες δεξιότητες ακρόασης και κριτικής ανάλυσης. 

Η δεύτερη λειτουργία απαιτεί εγρήγορση τόσο του εκπαιδευτικού όσο και του μαθητή κι αποτελεί ένα είδος «πρόκλησης» λόγω της πολυπλοκότητάς της (προσέγγιση της γνώσης μέσω της άμεσης εφαρμογής της σε μια σύνθετη εφαρμογή), η οποία σκοπό έχει να κεντρίσει ιδιαίτερα το ενδιαφέρον των μαθητών ιδιαίτερα εκείνων με ανεπτυγμένες 51 μουσικές δεξιότητες κι εμπειρίες. Ο εκπαιδευτικός παρεμβαίνει με υποδείξεις κι διευκρινίσεις όσον αφορά τη δηλωτική γνώση του μαθήματος. 

Γενικότερα κατά την αξιολόγηση ελέγχεται και διαπιστώνεται αν οι μαθητές έχουν κατακτήσει τις παρακάτω ικανότητες: 

- ανάκληση των μουσικών θεμάτων στην ακουστική τους μνήμη και διακρισή τους στο πλαίσιο ενός έργου συμφωνικής μουσικής 

- διάκριση του ηχοχρώματος των μουσικών οργάνων μέσα στον ηχητικό όγκο μιας συμφωνικής ορχήστρας 

- παρατήρηση σε συνεχή διάρκεια ακρόασης της δομής και των καταστάσεων ρυθμικής και δυναμικής αγωγής ενός μουσικού έργου 

- συναισθηματική ταύτιση ή ενσυναίσθηση σε αντιστοιχία με το ύφος και την εκφραστικότητα της μουσικής 

- αυτοέκφραση στο πλαίσιο της ακρόασης κι εκτέλεσης μουσικής  

ΠΗΓΗ:

Ζεπάτου Χ., Χρυσοστόμου Σ.(2014). Οδηγός Εκπαιδευτικού – ‘Εργαλεία Διδακτικών Προσεγγίσεων’ για τη Μουσική. Αθήνα: ΙΕΠ - ΥΠΠΕΘ.

file:///C:/Users/Admin/Downloads/%CE%9F%CE%B4%CE%B7%CE%B3%CF%8C%CF%82%20%CE%95%CE%BA%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B5%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%8D%20%C2%AB%CE%95%CF%81%CE%B3%CE%B1%CE%BB%CE%B5%CE%AF%CE%B1%20%CE%94%CE%B9%CE%B4%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD%20%CE%A0%CF%81%CE%BF%CF%83%CE%B5%CE%B3%CE%B3%CE%AF%CF%83%CE%B5%CF%89%CE%BD%C2%BB%20%CE%B3%CE%B9%CE%B1%20%CF%84%CE%B7%20%CE%9C%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%AE.pdf