Ο ΠΑΛΜΟΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

     

     Στη μουσική, στον χορό και στην προφορική ποίηση, δημιουργείται και διατηρείται ένα μετρικό επίπεδο, το οποίο μπορεί να είναι ηχητικά εμφανές και παρόν, ή να υπονοείται. Το επίπεδο αυτό αποτελείται από μια επαναλαμβανόμενη ακολουθία πανομοιότυπων και διακριτών ερεθισμάτων μικρής διάρκειας, που εκλαμβάνονται ως σημεία στο χρόνο. Ο παλμός δεν είναι απαραίτητα το γρηγορότερο ή αργότερο στοιχείο του ρυθμού, αλλά εκείνο που γίνεται αντιληπτό ως το βασικότερο: που ωθεί τον ακροατή στο να κτυπήσει παλαμάκια ή/και να χορέψει, 'πατώντας' επάνω στα χρονικά σημεία που στιγματοδοτεί ο παλμός. Στη δυτικό σύστημα μουσικής σημειογραφίας, συνήθως ένας παλμός ισοδυναμεί με ένα τέταρτο· οτιδήποτε 'κινείται' ταχύτερα από τον παλμό αντιστοιχεί σε υποπολλαπλάσια του μετρικού επιπέδου, και το αντίστροφο (δηλαδή, ήχοι που διαρκούν περισσότερο από έναν παλμό ανήκουν σε πολλαπλάσια του μετρικού επιπέδου). Μόλις εδραιωθεί μια μετρική ιεραρχία, "ένας ακροατής θα διατηρήσει την οργάνωση αυτή, για όσο συνεχίζουν να του/της παρουσιάζονται ενδείξεις, έστω και ελάχιστες σε ποσότητα". (wikipedia)

     Παλμός με λίγα λόγια είναι, ο σταθερός χτύπος ενός μουσικού κομματιού που εμφανίζεται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Τα χτυπήματα του παλμού κινούνται γρήγορα ή αργά ανάλογα με την ταχύτητα του μουσικού κομματιού. Ο Παλμός βιώνεται στην καθημερινή ζωή των παιδιών και εκφράζεται κατά τη διάρκεια της ακρόασης, της ομιλίας και της κίνησης. Είναι η πρώτη και βασικότερη διδακτική έννοια στη μουσική, ενώ στηρίζει όλες τις μουσικές δεξιότητες.

    Όλοι μας έχουμε έναν βιολογικό παλμό που ανταποκρίνεται στις μεταβαλλόμενες φυσικές και συναισθηματικές μας ανάγκες. Από την πρώιμη παιδική ηλικία ανταποκρινόμαστε στον εσωτερικό αυτό παλμό μέσω της ομιλίας και της αυξανόμενης συντονισμένης κίνησης. Ξοδεύουμε πολύ χρόνο με τα μωρά καθώς και τα πολύ μικρά παιδιά, ενισχύοντας αυτά τα φυσικά χαρακτηριστικά τους, π.χ. τα κουνάμε αργά για να ηρεμήσουν, ενώ η γρήγορη και ζωντανή αναπήδηση τα διεγείρει. Ως δάσκαλοι μπορούμε να οικοδομήσουμε πάνω σε αυτό με τη γνώση, ότι όλα τα παιδιά έχουν την ικανότητα να αναπτύξουν αυτή την αίσθηση. Αυτό που επιδιώκουμε να αναπτύξουμε μέσα από τη μουσική είναι η συνειδητή ικανότητα να αισθανόμαστε και να ακούμε ένα «δεδομένο» παλμό στον οποίο κινούμαστε και κάνουμε ήχους. 

Ετοίμασα μία παρουσίαση όπου εισάγει με εύκολο και κατανοητό τρόπο στις έννοιες του παλμού και του ρυθμού.

Παρακάτω ακολουθούν 5 δραστηριότητες για την ενίσχυση της έννοιας του ΠΑΛΜΟΥ.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1η:

     Σε ζευγάρια, διδάξτε ο ένας τον άλλον μία ρίμα ή ένα τραγούδι που γνωρίζετε καλά, έπειτα το τραγουδάτε με το σύνολο της τάξης. Πρέπει να έχετε προετοιμαστεί για το πώς θα το διδάξετε π.χ. ταχύτητα, αριθμός επαναλήψεων κ.λ.π. 

Παραδείγματα τραγουδιών:

     Γενικά θα παρατηρήσετε ότι τα παιδιά κατά βάση έχουν τη δυνατότητα να κρατούν σταθερό τον παλμό κατά τη διάρκεια ενός τραγουδιού. Ζητείστε από τους μαθητές σας να σας πουν παιδικά τραγούδια και ρίμες που γνωρίζουν από μικρή ηλικία και να σας δείξουν αν υπάρχουν και κινήσεις που τα συνοδεύουν. (Θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ένα πολύ ενδιαφέρον πρότζεκτ, αν οι μαθητές σας δείξουν ενδιαφέρον). 
     Στη συνέχεια, έπειτα από αρκετές επαναλήψεις και αφού βεβαιωθείτε ότι όλα τα παιδιά γνωρίζουν τους στίχους των τραγουδιών, μπορείτε να ενισχύσετε την εσωτερική ακοή τους. Ξεκινήστε να τραγουδάτε ένα παιδικό τραγούδι και έπειτα κάντε σήμα στα παιδιά να σταματήσουν να τραγουδούν φωναχτά και να συνεχίσουν να τραγουδούν από μέσα τους. Στη συνέχεια κάντε τους ξανά σήμα να συνεχίσουν να τραγουδούν φωναχτά, λογικά θα μπορούν να συνεχίσουν το τραγούδι σαν να μην σταμάτησαν εξαρχής. Αυτό το είδος δραστηριότητας αναπτύσσει την ικανότητα να αισθάνονται τα παιδιά τον παλμό και τον ρυθμό μέσω της σιωπής, και ενθαρρύνει την συνειδητοποίηση της ικανότητάς μας να ακούμε μουσική στο κεφάλι μας.
     Σε μικρότερης ηλικίας παιδιά μπορείτε να χρησιμοποιήσετε μία κόκκινη και μία πράσινη κάρτα, ώστε να είναι περισσότερο ευδιάκριτο πότε πρέπει να τραγουδούν φωναχτά και πότε να το λένε "από μέσα τους".


ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2η:

     Καθόμαστε σε κύκλο, και ξεκινάμε να χτυπάμε τα γόνατά μας με ρυθμό (4/4) το πρώτο χτύπημα ανά τέσσερις χτύπους να είναι πιο έντονο. Για να αποφύγετε τη μονοτονία και τις γκρίνιες ότι πονούν τα χέρια ή τα πόδια τους, μπορείτε το πρώτο χτύπημα να είναι παλαμάκι και τα υπόλοιπα τρία στα πόδια, να προσθέσετε φωνήματα ή και άλλου είδους ποδοκροτήματα.
     Στη συνέχεια κρατώντας πάντα σταθερό τον παλμό (θα παρατηρήσετε ότι θα υπάρχει μια τάση να αυξάνεται η ταχύτητα), ζητείστε από τους μαθητές σας να κλείσουν τα μάτια τους και να επικεντρωθούν σε αυτό που κάνουν βασιζόμενοι μόνο στην ακοή τους.
     Εισάγετε την έννοια της παύσης: α) Χτυπήστε μόνο την πρώτη κίνηση από ένα μέτρο 4/4 και β) Χτυπήστε όλα τα υπόλοιπα εκτός από το πρώτο χτύπημα ενός μέτρου 4/4. Αρχικά για υπάρχει καλύτερη αίσθηση του παλμού στα παραλειπόμενα χτυπήματα, καλό θα ήταν να κάνετε τις αντίστοιχες κινήσεις κουνώντας τα χέρια σας στον αέρα.
     

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3η:

     Καθόμαστε σε κύκλο, και κάθε ένας με τη σειρά παίζει ένα παλαμάκι με σταθερό παλμό. Επαναλάβετε αρκετές φορές τη ροή του κύκλου, παραλλάσσοντας τη δραστηριότητα κάνοντας διαφορετικούς ήχους και κινήσεις κάθε φορά, αλλάζοντας τη φορά του κύκλου, τονίστε διαφορετικές κινήσεις ενός μέτρου 4/4 (π.χ. έντονη κίνηση στη δεύτερη κίνηση) κ.τ.λ.
     Στη συνέχεια χωρίστε τα παιδιά σε ομάδες τον τεσσάρων ατόμων και ζητείστε τους να φτιάξουν τη δική τους σύνθεση από κινήσεις. Έπειτα κάθε ομάδα παρουσιάζει τη σύνθεσή της. Μετά από αρκετές επαναλήψεις ενώνουμε τις ομάδες σε κύκλο και ενώνουμε όλες τις συνθέσεις μαζί. (Σημείωση: Χρειάζεται αρκετός χρόνος εξάσκησης, ειδικά αν τα παιδιά δεν είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένα σε δραστηριότητες σταθερού παλμού). Αν το επιθυμείτε μοιράστε όργανα και επαναλάβετε τη δραστηριότητα. 

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4η:

Στο βιβλίο μαθητή της Γ-Δ Δημοτικού, σελ. 12 υπάρχει η παρακάτω ακουστική δραστηριότητα:

Βάλτε στους μαθητές σας να ακούσουν το παρακάτω παράδειγμα:

Les Toreadors - Carmen Suite (Bizet)

     Αρχικά ζητείστε τους να χτυπήσουν με το μολύβι τους πάνω στο θρανίο τους τον παλμό της μουσικής διαφοροποιώντας το χτύπημά τους ανάλογα με την ένταση της μουσικής. Εννοείται ότι σε πρώτη φάση τους καθοδηγείτε με τα χέρια σας. Στη συνέχεια μοιράζεται μουσικά όργανα και επαναλαμβάνετε την ακρόαση. (Αν επιλέξετε να μοιράσετε και πιατίνια καλό θα ήταν να παίζουν μόνο στο σημείο που παίζουν και στο μουσικό απόσπασμα).

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 5η:

Στο τετράδιο εργασιών της Ε' Δημοτικού, σελ. 18 υπάρχει η παρακάτω δραστηριότητα:

     Μπορείτε επίσης να επιλέξετε φωνήματα και ποδοκροτήματα. Κάθε παιδί διαλέγει έναν αριθμός (χωρίς να το πει στους υπόλοιπους) και όταν έρθει το νούμερο που έχει επιλέξει κάνει τον ανάλογο ήχο ή χτύπημα.

ΠΗΓΕΣ:

Hennesy S., (1995), Music 7-11 Develloping Primary Teaching Skills, edition Routledge, London pp. 16-21.

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CF%85%CE%B8%CE%BC%CF%8C%CF%82#%CE%A0%CE%B1%CE%BB%CE%BC%CF%8C%CF%82,_%CE%BA%CF%84%CF%8D%CF%80%CE%BF%CF%82_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%BC%CE%AD%CF%84%CF%81%CE%BF

https://mlambiblog.wordpress.com/2017/02/25/%CF%80%CE%B1%CE%B9%CF%87%CE%BD%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B4%CF%81%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B7%CF%81%CE%B9%CE%BF%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B5%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CE%B5%CE%BA%CE%BC/

http://www.pi-schools.gr/books/dimotiko/music_e/erg/erg_1_18.pdf

http://www.pi-schools.gr/books/dimotiko/music_c_d/math/s_1_15.pdf